Gaziantep’te bir, Kilis’te bir sanatkâr olmak üzere, yörede halen 2 ustadan başka hiç ustasının bulunmadığı bu ata sanatı neredeyse unutulmak üzere. Bu 2 ustanın Gaziantep’in geleneksel El Sanatı olarak, yüreklerini koyarak yürüttükleri yemenicilik sanatı Gaziantep’te çok eskilere dayanmaktadır. şimdi yalnız Halk Oyunları ekiplerinin kullandığı yemeninin minyatür örneklerini bazı kuyumcu dükkanlarında, antik eşyalar arasında seyirlik olarak görüyoruz.
Gaziantep Üniversitesi olarak, 1992’de kurduğumuz Gaziantep El Sanatlarını Koruma ve Geliştirme Merkezi’nin bünyesine aldığımız Sedef Kakmacılık, Kutnu Dokumacılığı, Aba Dokumacılığı ve Kilim Dokumacılığı ile birlikte Yemeniciliği de yaşatmaya ve ileri nesillere tanıtmaya çaba gösteriyor olmanın huzurunu duyuyoruz.
Yemeninin bize, Halep’ten oraya da Yemen’den geçtiği bilinmektedir. ilk defa Yemen Ekber adında birisi tarafından yapılmasından dolayı bu adı aldığı söylenir. Oldukça sağlıklı bir ayakkabı olan yemeniyi, diğer ayakkabılardan ayıran özellik, taban ile yüzünün birleştiği yerin tamamı ile dikişli ve dönme olmasıdır. Yani yemeni önce dikilmekte, sonra çevrilerek içi dışına getirilmekte ve asıl giyiniş şeklini almaktadır. Diğer bir özelliği ökçesiz oluşudur.
Yemeni yapımında taban olarak; tabaklanmış sığır ve manda derisinden yapılan ve “gön” ismi verilen deri kullanılır. Sığır derisi boyalı, manda derisi ise kendi renginde, boyasızdır. Yemeninin yüzü ise “sahtiyan” denilen tabaklanmış keçi derisidir. Sahtiyan adı verilen derinin dört rengi vardır. Bunlar siyah, gül şeftali denilen parlak kırmızı ve annabi adı verilen mor ile, yalnızca “edik” cinsinde (çizmenin kısa şekli) kullanılan sarı renktir.
Yemeninin şekil bakımından ise beş çeşidi vardır; Bunlar “Halebi”, “Merkup”, “Burnu sivri”,”Kulağı uzun” ve “Eğri simli” adlarını alır.
Halebi modeli Halepten gelmesi nedeni ile bu adı almıştır ve ilk kullanılan modeldir. Yüz kısmı ayağın iki yanına doğru girintilidir. Burnu yüze doğru kıvrık, kulağı uzundur. Annabi (Mor) ve gül şeftali renginde olur. Daha çok köylerde kullanılmıştır.
Merkup ise, Halep ve Arap menşeilidir. Halebinin yüzü, ayağı bileğe kadar örttüğü halde, merkubun yüzü kısadır. Arka ve yanları aynı hizadadır ve kulaksızdır. Burnu değirmi (yuvarlak) ve düzdür. şehirde, sosyal durumu iyi olanlar tarafından kullanılmıştır.
Burnu sivri modelinin burnu kıvrıktır. Halebinin yalnız gön kısmı kıvrık olduğu halde, burnu sivri modelinde yüzün sahtiyan kısmı da birlikte kıvrılmıştır. Yüzü, kulağı ve rengi halebi gibidir. Köylerde kullanım alanı bulmuştur.
Kulağı uzun modelinin yüzü, halebi de olduğu gibi girintili değildir. Burnu sivri gibi ayağı tam örtmez ve merkup gibi ayak yüzünü açık bırakacak şekildedir. Siyah, annabi (mor) ve gül şeftali (parlak kırmızı) renginde olur. Bu model şehirde kullanılmıştır.
Eğri simli modelinin ise yüzü merkup gibi kısadır. Burnu sivri gibi yukarı kalkık ve kıvrıktır. Gül şeftali renginde olur ve gümüş telle işlemelidir. Köylerde, kadınlar ve gelinler giymiştir.
Yemeninin bir de köylerde çiftçilerin dağlarda çobanın ve bekçinin giydiği “Postal” cinsleri vardır ki bunlar da; bekçi haydesi, çiftçi haydesi adlarını alır. Ayrıca “Edik” denilen ve sadece sarı renkte olan, köylerde gelinlerin giydiği kısa çizme modelini görüyoruz.
Yemeninin yapımında, ayakkabının içinde meşin denilen tabaklanmış koyun derisi, yüzünde sahtiyan denilen tabaklanmış keçi derisi ve taban olarak tabaklanmış sığır ve manda derisinden yapılan ve gön ismi verilen deri kullanılır. Tabaklanmış oğlak derisinden yapılan sızı kayışı, yemeninin sahtiyan ile meşin kısmını birleştirmeye yarar. Yemeninin dikiminde kullanılan iplik ise gön sızı veya saya ipliğidir. Bu ipliğin, gön ve meşin içinde kolayca geçmesi ve zaman içinde çürümemesi için ipe balmumu sürülür. Yemeninin yüzündeki sahtiyan ile iç kısmındaki meşin, sızı ile birbirine dikildikten sonra kalan kısmını yapıştırmaya yarayan maddeye “çiriş” adı verilir. Çiriş su ile yoğrulup hamur haline getirilerek kullanılır. şimdi seyirlik olan bu otantik ayakkabı oldukça sağlıklı bir giysi olup kışın ayağı sıcak, yazın serin tutar.